Παρέμβαση για το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων του ΥΔ Δυτ Στερ Ελλάδας

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ της Κίνησης Πολιτών για την Προστασία του Ευρυτανικού Περιβάλλοντος
στη Διαβούλευση επί του Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων του ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας

Απογοήτευση προκάλεσε στην Κίνηση Πολιτών για την Προστασία του Ευρυτανικού Περιβάλλοντος η έναρξη της διαβούλευσης στις 1 Δεκεμβρίου 2011 του πολυαναμενόμενου Σχεδίου Διαχείρισης του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Ελλάδας. Παρ’ όλες τις προσδοκίες μας ότι το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων θα έβαζε επιτέλους σε τάξη την ανεξέλεγκτη κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με τον καταιγισμό χωροθέτησης δεκάδων «μικρών» (μέχρι 15 ΜW) υδροηλεκτρικών σε κάθε ρέμα και ποτάμι του νομού Ευρυτανίας, διαψευστήκαμε οικτρά.
Η κατάσταση αυτή έχει διογκωθεί πέρα από κάθε μέτρο μετά την ψήφιση του Ειδικού Χωροταξικού των ΑΠΕ το 2008 το οποίο καθόρισε ως αποκλειστικό εργαλείο χωροθέτησης των υδροηλεκτρικών δύο και μόνο νούμερα: την οικολογική παροχή, ως ένα ποσοστό της θερινής ροής των ποταμών και την απόσταση των 1.000μ μεταξύ δύο διαδοχικών έργων. Δεν λαμβάνεται υπόψη κανένας άλλος κανόνας χωροθέτησης, όπως η φέρουσα ικανότητα των ποταμών, οι προστατευόμενες περιοχές, η άποψη των τοπικών κοινωνιών και κυρίως οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας για τα Ύδατα που είναι υποχρεωτικοί από 22-12-2009.
Βάσει του Ειδικού Χωροταξικού των ΑΠΕ έχουν ήδη χωροθετηθεί από τη ΡΑΕ έχοντας λάβει άδεια παραγωγής 46 «μικρά» υδροηλεκτρικά, συνολικής δυναμικότητας 105,2 ΜW (με μέσον όρο τα 2,3 ΜW) στα 1.870 τετρ. χλμ του μικρού νομού μας, ενώ δεκάδες ακόμη βρίσκονται σε διαδικασία αξιολόγησης. Από αυτά έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν 4-5 έργα με πολύ κακές επιδόσεις στην τήρηση των περιβαλλοντικών όρων. Παρόμοια κατάσταση έχει διαμορφωθεί σε όλους τους νομούς της ορεινής Πίνδου ξεσηκώνοντας έντονες και βίαιες αντιδράσεις από τους κατοίκους των περιοχών αυτών. Η αντίδραση αυτή έχει εκφραστεί τόσο κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των υδροηλεκτρικών, στα συμβούλια των τοπικών φορέων (δήμοι, νομαρχίες, περιφέρειες), όσο και μαζικά στο Υπουργείο Περιβάλλοντος το 2007 με παρεμβάσεις στη διαβούλευση του Ειδικού Χωροταξικού των ΑΠΕ που όμως αγνοήθηκαν παντελώς καθώς και με προσφυγές στο ΣΤΕ, γεγονότα που δεν αφήνουν περιθώρια στο Υπουργείο να ισχυριστεί ότι δεν έχει λάβει γνώση.
Οι ελπίδες μας για την υιοθέτηση στοιχειωδών κανόνων προστασίας των ποταμών και ρεμάτων κατά τη χωροθέτηση των υδροηλεκτρικών, είχαν εναποτεθεί στη θεσμοθέτηση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων στο πλαίσιο εφαρμογής της Οδηγίας για τα Ύδατα. Αναμέναμε να τεθεί ως πρώτη προτεραιότητα των Σχεδίων αυτών για τα ορεινά ύδατα η απειλή που προδιαγράφεται από την υλοποίηση των προτεινόμενων έργων.
Αντ’ αυτού διαπιστώσαμε ότι στα κείμενα της διαβούλευσης που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο, όπως στην Έκθεση Επισκόπησης των Σημαντικών Θεμάτων Διαχείρισης Νερών του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Ελλάδας καθώς και στα αναλυτικότερα Κείμενα Τεκμηρίωσης του Προσχεδίου Διαχείρισης, απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στα μικρά υδροηλεκτρικά έργα που έχουν κατασκευαστεί ή προβλέπεται να κατασκευαστούν. Δεν αντιμετωπίζεται ως σημαντικό πρόβλημα ούτε η απόληψη του μεγαλύτερου μέρους της φυσικής ροής των ποταμών και η εκτροπή της μέσα σε μεγάλους αγωγούς μέχρι τους υδροστροβίλους σε απόσταση χιλιομέτρων από το φράγμα αλλά ούτε και οι μορφολογικές αλλοιώσεις που προκαλούνται με τα φράγματα στην κοίτη των ποταμών και καταστρέφουν τη φυσικότητά τους, εμποδίζουν τη μετανάστευση των ψαριών και τις δραστηριότητες αναψυχής όπως ράφτινγκ, καγιάκ, ψάρεμα, κλπ. Με την ισχύουσα νομοθεσία η απόληψη είναι στην ουσία ανεξέλεγκτη αφού περιορίζεται μόνο από την οικολογική παροχή που αφήνεται στο κατάντη του φράγματος αλλά στην πραγματικότητα στερεύει το ποτάμιο οικοσύστημα από τη φυσική ροή του σε μεγάλο μήκος. Στην Έκθεση Επισκόπησης στο θέμα των υδρομορφολογικών επεμβάσεων στα ποτάμια για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, γίνεται αναφορά αποκλειστικά και μόνο στα μεγάλα φράγματα της ΔΕΗ που έχουν κατασκευαστεί στο παρελθόν και στις αναντίστρεπτες επιπτώσεις τους στο περιβάλλον.
Η πρακτική αυτή έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την Ευρωπαϊκή πολιτική και εμπειρία στην εφαρμογή της Οδηγίας για τα Ύδατα όσον αφορά τα υδροηλεκτρικά όπως αυτή εκφράζεται και αναλύεται στα σχετικά κείμενα και τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ που έχουν εκδοθεί από την θέσπιση της Οδηγίας και μετά και όπως αυτά παρουσιάζονται και είναι εύκολα προσβάσιμα στη σχετική ιστοσελίδα της ΕΕ, http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html. Η ΕΕ αναγνωρίζει τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά υδροηλεκτρικά έργα ως ένα σημαντικό πρόβλημα για την επίτευξη του στόχου της Οδηγίας για τα Ύδατα της «καλής οικολογικής κατάστασης» των επιφανειακών υδάτων και προωθεί τις πολιτικές της πρόληψης, της αποκατάστασης και του μετριασμού των αρνητικών επιπτώσεων τους. Έχει δώσει επανειλημμένως κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη του προβλήματος μέσω της χωροθέτησης των υδροηλεκτρικών σε επίπεδο περιφερειακό και τοπικό με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων και με διαφανείς διαδικασίες. Προτείνει ο αναπτυξιακός σχεδιασμός των έργων να είναι σε απόλυτη συμφωνία με τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας για τα Ύδατα και θεωρεί τα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων ως βασικό εργαλείο χωροθέτησης τους.
Από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη 2η συνάντηση εργασίας υπό την αιγίδα της ΕΕ, με θέμα «Διαχείριση Υδάτων, Οδηγία για τα Ύδατα και Υδροηλεκτρικά» στις 13-14 Σεπτεμβρίου 2011 στις Βρυξέλλες, χώρες της ΕΕ με τη μεγαλύτερη διείσδυση υδροηλεκτρικών που έχουν προχωρήσει στη θέσπιση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων, αναγνωρίζουν τα μικρά υδροηλεκτρικά ως ένα σημαντικό πρόβλημα στα ποτάμια τους για την επίτευξη του στόχου της Οδηγίας. Προς τούτο εφαρμόζουν τις πολιτικές της αποκατάστασης και του μετριασμού των επιπτώσεων τους προχωρώντας σε διορθωτικές ενέργειες στα υπάρχοντα έργα. Στη βάση της πρόληψης θέτουν σημαντικούς περιορισμούς ακόμη και πλήρη απαγόρευση στην ανάπτυξη έργων σε νέες θέσεις, χωροθετούν τα νέα έργα μόνο σε θέσεις που έχουν υποστεί παρεμβάσεις στο παρελθόν, ενώ παράλληλα θεσπίζουν την απόλυτη προστασία των εναπομεινάντων φυσικών ποταμών και ρεμάτων. Πέραν των αυστηρών κριτηρίων χωροθέτησης, έχουν αναπτύξει σημαντική νομοθεσία και κανόνες για την αδειοδότηση, κατασκευή, λειτουργία και έλεγχο αυτών των έργων, γεγονός που απουσιάζει εντελώς από τη χώρα μας όπως αποδεικνύει και η μέχρι σήμερα κακή εμπειρία μας από τα υπάρχοντα μικρά υδροηλεκτρικά.
Η ολοκληρωτική απουσία οποιασδήποτε αναφοράς των μικρών υδροηλεκτρικών έργων στα υπό διαβούλευση Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων καταδεικνύει ότι η χώρα μας δεν είναι ενήμερη για την προτεινόμενη πολιτική της ΕΕ και την εφαρμοζόμενη ευρωπαϊκή πρακτική στην εφαρμογή της Οδηγίας για τα Ύδατα για τα έργα αυτά αλλά και ούτε φροντίζει να ενημερωθεί αφού δεν συμμετέχει σε καμία σχετική διεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε αντίθεση με άλλες γειτονικές βαλκανικές χώρες όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Αντίθετα δεν επιδεικνύει καμία απροθυμία στη χρησιμοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων για να χρηματοδοτήσει την κατάρτιση των ανωτέρω Σχεδίων, στα οποία προκλητικά επιλέγει να αγνοεί την ευρωπαϊκή πολιτική, μέσω του ΕΣΠΑ με 11.450.000 ευρώ, όπως και για να χρηματοδοτήσει τα ίδια τα έργα με πολλαπλά περισσότερους ευρωπαϊκούς πόρους.
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος παραμερίζοντας την τρέχουσα διαβούλευση, βιάζεται να προχωρήσει στην περιβαλλοντική αδειοδότηση υδροηλεκτρικών έργων μέσω ενός καταιγισμού νόμων και τροποποιητικών διατάξεων που αναιρούν βήμα-βήμα την υπάρχουσα νομοθεσία που θεωρεί εμπόδιο στην έγκρισή τους, προβάλλοντας μονομερώς τους στόχους της χώρας για τις ΑΠΕ. Ψηφίζει το ν. 4014/2011 όπου προσθέτει τροποποιήσεις χωρίς διαβούλευση όπως στο άρ. 12 όπου καταργεί τη συνταγματικά προβλεπόμενη άδεια επέμβασης σε δάση και δασικές εκτάσεις. Ανατρέπει τους εγκεκριμένους περιφερειακούς χωροταξικούς σχεδιασμούς με τα άρ. 52 και 56 του νομοσχεδίου «για την ποινική προστασία του περιβάλλοντος» προωθώντας φωτογραφικά υδροηλεκτρικό έργο 93 ΜW στον Άραχθο ποταμό σε μια προσπάθεια παράκαμψης ακυρωτικών αποφάσεων του έργου από το ΣΤΕ. «Απλοποιεί» δια της κατάργησης την περιβαλλοντική αδειοδότηση πολλών υδροηλεκτρικών έργων με την ΥΑ 1958/13-1-2012 εκτιμώντας τις επιπτώσεις τους βάσει των τεχνικών τους χαρακτηριστικών και όχι με κριτήρια ευαισθησίας των οικοσυστημάτων που θα επιβαρύνουν.
Παρακάμπτει την υποχρέωση της χώρας όπως καθορίζεται στην Οδηγία για τα Ύδατα, να εφαρμόζει από 22-12-2009 σε όλα τα έργα και σχέδια που ενδεχομένως να έχουν επιπτώσεις στα ύδατα, τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας μέσω των Σχεδίων Διαχείρισης και Προγραμμάτων Μέτρων που προβλέπονται σε αυτήν. Αυτό τονίζεται και στις πρόσφατες Προτάσεις της Γενικής Εισαγγελέως του Ευρωδικαστηρίου για την εκτροπή του Αχελώου, όπου επισημαίνεται ότι η υποχρέωση εφαρμογής ισχύει και για εγκεκριμένα έργα. Βάσει της υποχρέωσης αυτής, το άρ. 27 του ν. 3468/2006 αναφέρει ρητά ότι απαιτείται εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης υδροηλεκτρικού έργου μετά τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Προκύπτει ξεκάθαρα επομένως ότι πρέπει να ανασταλεί η αδειοδότηση κάθε υδροηλεκτρικού έργου μέχρι την κατάρτιση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων ενώ κάθε άδεια εγκατάστασης που έχει εκδοθεί από 22-12-2009 είναι παράνομη.
Ουσιαστικά και ενώ επίκειται η κατάρτιση αυτών των Σχεδίων που αναμένεται να εφαρμόσουν κανόνες στο καθεστώς ανομίας που επικρατεί ως προς τη χωροθέτηση, αδειοδότηση, και έλεγχο των υδροηλεκτρικών στο πλαίσιο επίτευξης των στόχων της Οδηγίας για τα Ύδατα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος υπονομεύει ανεπανόρθωτα αυτούς τους στόχους με την προωθούμενη έγκριση των έργων πριν την υιοθέτηση των Σχεδίων Διαχείρισης, καταστρατηγώντας την απαγόρευση της υποβάθμισης της υφιστάμενης κατάστασης των υδάτων που εισάγει η Οδηγία και είναι υποχρεωτική από τέλος Δεκεμβρίου του 2009. Στην περίπτωση της Ευρυτανίας και όλης της ορεινής Πίνδου η υφιστάμενη κατάσταση των ποταμών και ρεμάτων χαρακτηρίζεται από μεγάλη φυσικότητα και ελάχιστο βαθμό ανθρώπινων παρεμβάσεων, οπότε στη βάση της υποχρέωσης της πρόληψης της υποβάθμισής της θα έπρεπε η χωροθέτηση των υδροηλεκτρικών να γίνεται με τα αυστηρότερα κριτήρια.

 Καλούμε το Υπουργείο Περιβάλλοντος να μην περιφρονεί πλέον την ευρωπαϊκή πολιτική για τα Ύδατα, να μην σπαταλά ευρωπαϊκά κονδύλια σε προσχηματικές μελέτες συγκάλυψης συμφερόντων μεγαλοκατασκευαστικών εταιρειών και να μην συνεχίζει να προκαλεί τις τοπικές κοινωνίες με ολοκληρωτικές πρακτικές παρελθόντων δεκαετιών.

 Καλούμε το Υπουργείο Περιβάλλοντος να αναστείλει κάθε αδειοδότηση υδροηλεκτρικού έργου μέχρι την κατάρτιση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων όπως είχε υποχρέωση να κάνει από 22-12-2009. Να σεβαστεί την ευρωπαϊκή πολιτική και νομοθεσία για τα Ύδατα και την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη Συμμετοχή του Κοινού και με αφορμή την παρούσα διαβούλευση να καλέσει τις τοπικές κοινωνίες σε έναν ειλικρινή και ουσιαστικό διάλογο ώστε να θεσπιστούν και στη χώρα μας διαφανείς κανόνες και διαδικασίες για την ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Κίνηση Πολιτών για την Προστασία του Ευρυτανικού Περιβάλλοντος, Iανουάριος 2012
Για τη Συντονιστική επιτροπή www.karpenissi.eu
Τάσιος Γεώργιος
Λάππα Βασιλική
Τσιμάκη Περσεφόνη
Μήτσιου Βασίλειος