Η Διαλογή στην Πηγή είναι νομική και ευρωπαϊκή υποχρέωση αλλά και ζήτημα προτεραιότητας

του Στέφανου Σταμέλλου*

Οι εξελίξεις στη χώρα μας αναφορικά με τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων είναι αντιφατικές και πολλές φορές δυσοίωνες. Κι αυτό έχει να κάνει με τη χρόνια δυστοκία των αρμοδίων, τις πιέσεις των μηχανισμών και των συμφερόντων και τις αδυναμίες της Αυτοδιοίκησης να χαράξει πολιτική και να παίξει τον θεσμικό της ρόλο, που η νομοθεσία και η σύγχρονη πραγματικότητα της επιβάλει.

Με βάση την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, νομική υποχρέωση των κρατών μελών είναι η Διαλογή στην Πηγή, τουλάχιστον για το γυαλί, το χαρτί, το πλαστικό, το μέταλλο και τα οργανικά. Η ως τώρα εμπειρία των ευρωπαϊκών χωρών υπερθεματίζει αυτή την υποχρέωση. Η Διαλογή στην Πηγή και η προώθηση τοπικών προγραμμάτων ανακύκλωσης και κομποστοποίησης έχει αποδειχθεί ότι είναι η οικονομικότερη, περιβαλλοντικά και κοινωνικά φιλικότερη, προοπτική, σε αντίθεση με την πλήρη εξάρτηση από ένα σύστημα διαχείρισης σύμμεικτων στερεών αποβλήτων.

Τι είναι λοιπόν η Διαλογή στην Πηγή(ΔσΠ);

Είναι ο διαχωρισμός διακριτών κατηγοριών απορριμμάτων εκεί που παράγονται, για να γίνει στη συνέχεια η ξεχωριστή συλλογή και η ανακύκλωση ή η κομποστοποίηση. Πού παράγονται; Στο σπίτι, στη δουλειά, στο κατάστημα, στο εμπορικό κέντρο κλπ.

Γιατί να κάνουμε ΔσΠ; Αν δεν γίνει έγκαιρα ο διαχωρισμός στην πηγή, εκεί δηλαδή που παράγονται, ο τρόπος που τα πετάμε και ο τρόπος που αναμειγνύονται στη συνέχεια, τα καθιστά εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο να διαχωριστούν με επιτυχία. Είναι τουλάχιστον ανόητο να μην γίνεται ο διαχωρισμός όταν πρέπει με τον πιο απλό τρόπο∙ και να ξοδεύουμε στη συνέχεια μεγάλα ποσά σε υποδομές για να τα ξαναδιαχωρίσουμε και να γίνει η ανακύκλωση, αν αυτό καταστεί εφικτό. Οι πρακτικές για διαλογή των απορριμμάτων μετά την ανάμειξη των υλικών, είτε μηχανικά, είτε με χειροδιαλογή, δοκιμάστηκαν και αποδείχτηκαν ακριβές ή ανεπαρκείς λόγω κακής ποιότητας των ανακτώμενων υλικών, αλλά και αδυναμίας τήρησης στοιχειωδών κανόνων υγιεινής και ασφάλειας. Κι αυτό γιατί προηγείται η ανάμειξη των ανακυκλώσιμων υλικών κυρίως με οργανικά απορρίμματα της κουζίνας και όχι μόνο, που επιβαρύνουν επικίνδυνα το μικροβιακό φορτίο των απορριμμάτων και αποτελούν σοβαρό υγειονομικό κίνδυνο.

Γιατί τα λέμε όλα αυτά; Γιατί στην Περιφέρεια Στερεάς προγραμματίζονται, σύμφωνα με το σχέδιο αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ, τέσσερις(4) Μονάδες Διαχείρισης Αποβλήτων(ΜΕΑ), οι οποίες θα δέχονται κυρίως σύμμεικτα απορρίμματα. Και είναι κατ’ ανάγκην κακό αυτό; Εξαρτάται. Το θέμα είναι ότι αφορούν μεγάλες επενδύσεις και, όπως για κάθε μεγάλη επένδυση, το ζήτημα είναι κατά πόσον είναι αναγκαία∙ κατά πόσον εξυπηρετεί τον σκοπό της και τελικά κατά πόσον πρόκειται να επιτύχει το ζητούμενο αποτέλεσμα.

Η διαχείριση σύμμεικτων στις Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων, με σκοπό την ανακύκλωση και κομποστοποίηση, απαιτεί περισσότερο και ακριβότερο εξοπλισμό(πχ οπτικούς διαχωριστές) από ό,τι ένα ΚΔΑΥ χωριστών ρευμάτων, με αμφίβολα όμως αποτελέσματα, και με αυξημένα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας, που εκτοξεύουν τα κόστη εγκατάστασης και λειτουργίας. Αναφερόμαστε φυσικά σε μεγάλες εγκαταστάσεις, δαπανηρές, με μεγάλες εγγυημένες ποσότητες απορριμμάτων, που απορροφούν τους διαθέσιμους πόρους χρηματοδότησης με αποτέλεσμα να καθίστανται ανταγωνιστικές της Διαλογής στην Πηγή και της ανακύκλωσης.

Η ΜΕΑ της Θήβας, της οποίας, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, αναμένεται να ξεκινήσει άμεσα η κατασκευή, είναι δυναμικότητας 32.000 τόνων/έτος αστικών αποβλήτων, 1.850 τόνων/έτος προδιαλεγμένων οργανικών, 1.300t/έτος πρασίνων - γεωργικών αποβλήτων και 7.000t/έτος ιλύος. Ίδιες περίπου προβλέπεται, ίσως και μεγαλύτερες, να είναι οι ΜΕΑ της Λαμίας και της Χαλκίδας. Η ΜΕΑ των Δελφών θα είναι μικρότερη. Θα δέχεται 6.250t/έτος προδιαλεγμένων οργανικών και πράσινων αποβλήτων με την προοπτική να εξελιχθεί σε Μονάδα επεξεργασίας όλων των ρευμάτων. Άρα το σύνολο των ΜΕΑ θα επεξεργάζονται 120.000 - 130.000t/έτος, ποσότητες εγγυημένες για να είναι βιώσιμη οικονομικά η κάθε Μονάδα. Αν προσθέσουμε σ’ αυτά και τις ποσότητες των πέντε Μονάδων Κομποστοποίησης (Λιβαδειάς, Λοκρών, Ιστιαίας, Καρύστου και Σκύρου) η συνολική δυναμικότητα θα ξεπερνάει τις 150.000t/έτος. Το σύνολο των παραγόμενων στερεών αποβλήτων στη Στερεά υπολογίζεται στους 220.000t/έτος (550.000Χ400κ/κάτοικο). Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις αναμένονται συγκεκριμένες δράσεις για την πρόληψη και τη μείωση των αποβλήτων, οπότε οι ποσότητες αυτές προβλέπεται να μειώνονται και όχι να αυξάνονται. Άρα τι μένει να ανακυκλώνεται με ΔσΠ;

  

Σίγουρα οι αρμόδιοι και ο ΦΟΔΣΑ θα ισχυριστούν σε όλους τους τόνους ότι η λειτουργία των ΜΕΑ είναι αναγκαία και συμπληρωματική της Διαλογής στην Πηγή. Αναγκαία γιατί κατ’ αυτούς ως λαός δεν μάθαμε να διαχωρίζουμε τα υλικά στην πηγή και επειδή θα μας πάρει χρόνο να μάθουμε, δεν θα μπορέσουμε να καλύψουμε τους στόχους που βάζει η ΕΕ και ο ΕΣΔΑ. Θα ισχυριστούν ότι η χρηματοδότηση είναι ήδη εξασφαλισμένη, κυρίως από ευρωπαϊκά κονδύλια∙ και γιατί να χαθούν αυτά τα λεφτά... Ακόμα ότι χώρες που  κάνουν ανακύκλωση εδώ και χρόνια, έχουν φτάσει μόλις στο 30% των ανακυκλώσιμων, άρα χρειάζονται αυτές οι μονάδες. Γεγονός που δεν ισχύει γιατί χώρες όπως το Βέλγιο, η Γερμανία, οι Σκανδιναβικές χώρες κλπ έχουν πετύχει ανακύκλωση σε ποσοστά 80 - 95%, βασιζόμενοι κυρίως στη διαλογή στην πηγή.

Σύμφωνα όμως με τα μέχρι τώρα παραδείγματα  των ΜΕΑ στην Ελλάδα, το σύστημα των ΜΕΑ δεν καταφέρνει να πετύχει τους στόχους. Δηλαδή δεν μπορεί να παράξει καθαρά υλικά, που να μπορούν να βρουν αγορές και να ανακυκλωθούν∙ και καταλήγουν στους ΧΥΤΑ. Επομένως, θα αναρωτηθεί κανείς: τι θα γίνουν αυτά τα υλικά, ιδίως όταν θα έχουν εξαντλήσει σε γοργούς ρυθμούς την εναπομένουσα χωρητικότητα των ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ; Μα είναι φανερό, οι ΜΕΑ ετοιμάζουν υλικό για καύση. Οι άλλες χώρες για την παραγωγή ανακυκλώσιμων και κόμποστ κινούνται μέσω Διαλογής στην Πηγή∙ τις ΜΕΑ τις έχουν για προεπεξεργασία της καύσης. Με την μηχανική διαλογή παίρνουν RDF και με την βιοσταθεροποίηση αφυδατώνουν το οργανικό κλάσμα των σύμμεικτων και το στέλνουν για καύση.

Είναι φανερό όμως ότι για την επιτυχία του συστήματος διαλογής των υλικών  απαιτείται η συμμετοχή των πολιτών σε όποιο σημείο αυτά παράγονται. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε ως κοινωνία είναι να επενδύσουμε στην ενημέρωση των δημοτών. Να τους ενημερώσουμε και να τους εκπαιδεύσουμε για να κάνουν σωστά τη Διαλογή στην Πηγή και να έχουμε μακροπρόθεσμα οφέλη ως κοινωνία και ως οικονομία. Είναι η μόνη σωστή και βιώσιμη λύση, η οποία απαντά και στα θέματα που βάζουν οι στόχοι της κλιματικής αλλαγής, και στα θέματα των στόχων της ανακύκλωσης, αλλά και δημιουργούνται χιλιάδες τοπικές θέσεις εργασίας.

Αυτές είναι οι επιταγές των καιρών, οι ανάγκες και η σύγχρονη αντίληψη για τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων. Αυτά έπρεπε εδώ και καιρό, εδώ και χρόνια, να συζητάμε στην αυτοδιοίκηση, σε κάθε δήμο, σε κάθε περιφέρεια γιατί και με τον αναθεωρημένο ΠΕΣΔΑ πολύ σύντομα θα καταλήξουμε σε αδιέξοδα, που θα πριμοδοτήσουν την καύση ως τον από μηχανής θεό.

*μέλος της Οικολογίας Αλληλεγγύης Στερεάς