Πεζοπορώντας στις ακτές του Μαλιακού

Πεζοπορώντας στις ακτές του Μαλιακού:

 Απ’ τα Καμένα Βούρλα ως το Αχλάδι Στυλίδας

Του Στέφανου Σταμέλλου*

Αύγουστος 2014

Η πεζοπορία στις ακτές του Μαλιακού, από τα Καμένα Βούρλα ως το Αχλάδι Ραχών, ξεκίνησε την Τρίτη 5η Αυγούστου 2014. Ήταν μια περιπλάνηση "πάνω στο κύμα" και μια διαδρομή περίπου εβδομήντα χιλιομέτρων ακολουθώντας την ακτογραμμή. Ολοκληρώθηκε τμηματικά σε επτά ημέρες με διαλείμματα και με μέσο όρο πορείας πέντε ωρών. Σκοπός και αυτής της πεζοπορίας/ περιήγησης/ περιπλάνησης, όπως και το οδοιπορικό στον Σπερχειό, ήταν η επικαιροποίηση ορισμένων στοιχείων με το μάτι του ερασιτέχνη παρατηρητή, η καταγραφή και η φωτογραφική αποτύπωση των όμορφων “στιγμών” και των "απειλών", αλλά και άλλων στοιχείων, που έτσι κι αλλιώς έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον κόλπο και όχι μόνο**.

Ο Μαλιακός έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο για τους ντόπιους, αλλά πανελλαδικό. Είναι ένας κλειστός κόλπος περίπου 9.000 εκταρίων, που συνδέεται με τον Β Ευβοϊκό κόλπο και το Αιγαίο πέλαγος μέσω δύο μικρών διαύλων. Είναι προστατευόμενη περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 και ένας πλούσιος ιχθυογεννητικός σταθμός που εμπλουτίζει με ψάρια την ευρύτερη περιοχή. Διακρίνεται στον «έσω» Μαλιακό, που το βάθος του δεν ξεπερνά τα 25 μέτρα και τον «έξω» Μαλιακό με μέσο βάθος τα 30 μέτρα. Ο πυθμένας του καλύπτεται κατά το πλείστον από μαλακό ίζημα. [Περισσότερα εδώ: http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/viotopoi/g2440002.html ]

Προηγήθηκε το οδοιπορικό του Σπερχειού, οπότε υπήρχε η εμπειρία για το τι και πώς σε ό,τι αφοράστις μετακινήσεις και τις ώρες, αλλά και στο πώς θα γίνει η διαχείριση των στοιχείων. Ανάμικτες οι εντυπώσεις και τα συναισθήματα από την πρώτη στιγμή. Η ομορφιά είναι αναμφισβήτητη. Το πλούσιο γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής και τα παιχνίδια της θάλασσας με την ακτή, οι κολπίσκοι και τα ακρωτήρια, το πράσινο και το γαλάζιο, τα χρώματα του ήλιου πάνω στο νερό, τα μικρά λιμάνια και τα αλιευτικά καταφύγια, οι εκβολές και το Δέλτα του Σπερχειού και των άλλων ρεμάτων, όλα αυτά δίνουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον Μαλιακό κόλπο.

Η ανθρώπινη παρουσία είναι ιδιαίτερα αισθητή - δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς- με τους παράκτιους οικισμούς, τις εξοχικές κατοικίες, τα κάμπιγκ και τις άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις, με τις ψαρόβαρκες, τις ιχθυοκαλλιέργειες και τις αγροτικές παράκτιες καλλιέργειες. Από την άλλη αναδεικνύεται κραυγαλέα η διαπίστωση ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα χωρίς κανέναν έλεγχο και οργάνωση, με χαοτικό τρόπο, συντηρεί μια κατάσταση μιζέριας και απειλής. Η μακροσκοπική εικόνα που έχουμε είναι ότι ο ευτροφισμός, η ρύπανση με τα πλαστικά παντού, τα ρέματα που καταλήγουν στη θάλασσα με ό,τι κουβαλούνε,

οι παράνομες χωματερές και η παράνομη εναπόθεση οικοδομικών μπαζών, είναι "απειλές" οι οποίες τείνουν να γίνουν μόνιμες. Οι ρυπαντές του κόλπου παραμένουν. Τα αστικά λύματα, τα βιομηχανικά απόβλητα, τα ελαιοτριβεία, τα σκουπίδια, τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα, οι στάβλοι και οι κτηνοτροφικές μονάδες, τα μεγάλα έργα και τα ιχθυοτροφεία είναι εδώ.

Το συμπέρασμα είναι ότι η σωτηρία του Μαλιακού σχετίζεται άμεσα με την αλλαγή της κουλτούρας της κοινωνίας μας και την αλλαγή της ανθρωποκεντρικής αντίληψης, αυτής που αντιμετωπίζει τη θάλασσα ως φυσική χωματερή. Το θαλάσσιο περιβάλλον είναι φυσικό αγαθό, είναι ζωντανό, έχει ανάγκη προστασίας και λογικά δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως χωματερή. Ακούγεται διαρκώς ότι είναι υποχρέωση όλων μας να δραστηριοποιηθούμε για τη σωτηρία του Μαλιακού, γιατί είναι η ζωή μας. Δεν αρκεί όμως μόνο να το λέμε...

1^η μέρα, 5 Αυγούστου: από τα Καμένα Βούρλα στην Παραλία του Μώλου

Έφθασα με το λεωφορείο στα Καμένα Βούρλα απόγευμα της Τρίτης και ξεκίνησα από την είσοδο της κωμόπολης, λίγο πριν το κάμπινγκ του ΕΟΤ, για να καταλήξω στην Παραλία του Μώλου σε 4,5 περίπου ώρες. Έτσι άρχισε αυτή η ασυνήθιστη περιπλάνηση, εκτεταμένη και πλούσια σε πληροφορίες και εμπειρίες, που ακόμα τη νοσταλγώ.

Επηρεασμένος ίσως από τις διάφορες αρνητικές εμπειρίες για τον Μαλιακό, από την πρώτη στιγμή προσανατολίστηκε η σκέψη και η παρατήρηση στα κακώς κείμενα και στη ρύπανση. Τα πλαστικά παντού, η εικόνα του εγκαταλειμμένου κάμπινγκ του ΕΟΤ με την μιζέρια που εκπέμπει, ο κάθετος φράχτης με ψηλή σήτα μέχρι το κύμα στο ύψος του κάμπινγκ και οι τεράστιες μάζες των ξερών φυκιών στις παραλίες, ήταν οι πρώτες αρνητικές εικόνες. Δεν μπορώ να δεχθώ παράλια περιοχή, που υποτίθεται φιλοδοξεί να κερδίσει μια τουριστική θέση, να παρουσιάζει τέτοια εικόνα στην καρδιά της σεζόν και δίπλα στη λουτρόπολη.

Δεν μπορεί επίσης να πει κανείς ότι η θάλασσα στην Παραλία του Καινούργιου είναι από τις καλύτερες. Όμως, η προσπάθεια για βελτίωση της κατάστασης στην τεράστια αυτή ακτή είναι ανοργάνωτη και λειψή. Συμπεραίνει κανείς ότι γίνονται αποσπασματικές ασυντόνιστες πρωτοβουλίες πολιτών, που έρχονται να ακυρωθούν τόσο από τα νερά των ρεμάτων, που κανείς δεν ξέρει ποιο είναι το φορτίο τους, όσο και από τους κάδους των σκουπιδιών που ξεχειλίζουν από τα σκουπίδια, τις ασυντήρητες παιδικές χαρές και τις δεντροστοιχίες που υποφέρουν από την εγκατάλειψη.

Στο νου έρχεται ο Βιολογικός Καθαρισμός των Καμένων Βούρλων, που είναι μια παλιά αμαρτωλή ιστορία. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν και πόσο οι αιτιάσεις του παρελθόντος έχουν ξεπεραστεί· αν η άδεια λειτουργίας επιτρέπει να μιλάμε για έναν σύγχρονο ΒΙΟΚΑ, σε απόσταση 20 μέτρων από την ιαματική πηγή Θρονίου και 200 - 220 μέτρων από την Ιαματική Πηγή Καλλυντικών. Υπόψη ότι ο τελικός αποδέκτης των λυμάτων του ΒΙΟΚΑ είναι η θάλασσα με αγωγό που καταλήγει υποθαλάσσια μέσα στον κόλπο κοντά στο κάμπινγκ, τον οποίο δεν μπόρεσα να διακρίνω. Στο Δημοτικό Συμβούλιο Μώλου - Αγίου Κωνσταντίνου έχει συζητηθεί η ανάγκη μετεγκατάστασης του ΒΙΟΚΑ. Σχετικά: http://kamena-voyrla-news.blogspot.gr/2013/08/blog-post_31.html. Αυτό σημαίνει πολλά...

Η πίεση που ασκεί η θάλασσα στην ακτή με τις συνεχείς αλλαγές στην ακτογραμμή είναι η αιτία για τα μισογκρεμισμένα «φαγωμένα» τσιμεντένια τοιχία και τα δέντρα πάνω στο κύμα. Θεωρείται αποτέλεσμα της ανθρώπινης επέμβασης με τις κατασκευές βραχιόνων και άλλων «προστατευτικών», που γίνονται χωρίς μελέτες και χωρίς την άποψη των ειδικών. Γεγονός είναι ότι καθετί που αλλάζει την αέναη κίνηση και το μήκος των κυμάτων, έχει ως αποτέλεσμα τα κύματα να «επιτίθενται» σε άλλη περιοχή της ακτής. Κι αυτό μπορεί να ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση ακόμα και σε απόσταση 500 μέτρων.

«Οι εισβολείς θα πυροβολούνται και θα θάβονται εδώ» διαβάζω στην πινακίδα στο φράχτη μιας βίλας στην Παραλία Καινουρίου. Η λεκτική βία και η “ρύπανση” της βίας σε όλο της το μεγαλείο, που φανερώνει το σημαντικό πρόβλημα των κλοπών στα εξοχικά σπίτια, ναι, αλλά είναι και μια προσφιλής έκφραση των φασιστικών blogs και posts του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Μια πινακίδα που εμφανίζεται πανελλαδικά με τον ίδιο τρόπο.

Μετά τις Παιδικές Κατασκηνώσεις της Μητρόπολης περνάω κάτω από τον οικισμό του Νέου Θρόνιου και συναντώ τις εκβολές του Βοάγριου ποταμού και το μικρό ακρωτήρι.

Μια γυναικεία φιγούρα εμφανίζεται ξάφνου να περπατάει στα ρηχά κρατώντας σε απόσταση τον σκύλο της, σε μια άψογη σκηνική σχέση με το περιβάλλον. Τη φωτογράφισα χωρίς να τη ρωτήσω, κάνοντας ζουμ, με φόντο τη θάλασσα και το άσπρο κύμα. Βαδίζει σκεφτική με το κεφάλι ελαφρά σκυφτό, να κοιτάει την ακτή. Κι ένα βαπόρι μακριά ταξιδεύει αργά, σαν να μην προχωράει…

Στην άκρη στο μικρό ακρωτήρι - εικόνα σουρεαλιστική και εντυπωσιακή - μια ομπρέλα ψάθινη στηριγμένη σε τσιμεντένια βάση μέσα σχεδόν στο κύμα, με τις καρέκλες σε θέση να προστατεύονται από τον αέρα. Λείπει η παρέα να πίνει τον καφέ, σε πίνακα του Σπύρου Βασιλείου. Μικρή γαλάζια θάλασσα…

Μετά την οργανωμένη παραλία του Αγίου Σεραφείμ και το μικρό λιμάνι - μαρίνα, ακολουθεί μια μεγάλη ευθεία. Φθάνω στο Χιλιομίλι και στο φάρο Αντέρο, τον Φάρο της Σκάρφειας, όπως είναι γνωστός. Εκεί φιλοξενείται η πίστα των «αετών», το Kitesurfing. Είναι η δεύτερη περιοχή που φιλοξενεί τους λάτρεις αυτού του σπορ στον Μαλιακό μετά το Φάρο των Ραχών, ακριβώς απέναντι. Αυτή την ώρα ήταν πέντε – έξι «αετοί».

Ο φάρος ΑΝΤΕΡΟΣ κατασκευάστηκε το 1890. Το ύψος του σιδερένιου πύργου του είναι 8 μέτρα και τo εστιακό του ύψος είναι 10 μέτρα. Η παράδοση λέει ότι απέχει 1000 μίλια από την Κωνσταντινούπολη (Χιλιομίλι). Πηγή: http://www.faroi.com/gr/anteros_gr.htm

Πίσω, κοντά στη Σκάρφεια και με φόντο το Καλλίδρομο, φαίνονται οι τρεις κεραίες του Δορυφορικού Σταθμού του ΟΤΕ. Η μνήμη ζωηρεύει. Επισκέφθηκα πρώτη φορά το Σταθμό το 1973, ως σπουδαστής στη Σχολή του ΟΤΕ· ήταν τότε το σύμβολο της τεχνολογίας στη χώρα μας και αυτό που έπρεπε εμείς να βιώσουμε τα επόμενα χρόνια ως υπάλληλοι του Οργανισμού.

Είναι αργά το απόγευμα. Η θάλασσα ακούγεται μέσα, λες και είναι ποτάμι. Είναι το ρεύμα, η άμπωτη, που παίρνει «ανοιχτή στροφή» έξω από τα όρια του έσω Μαλιακού και φεύγει νότια. Όμορφη η θάλασσα. Απέραντες ακτές με τον απογευματινό ήλιο να χρυσίζει τις άκρες τους και να σπαρταράει στον αφρό των κυμάτων. Φλοίσβος και ήχοι μουσικοί, γλάροι να κρώζουν πετώντας, πολύχρωμες βάρκες απλωμένες στα μικρά λιμάνια κι άλλες αλλού μισοχωμένες στην άμμο, ελιές και καλαμιώνες στο πράσινο χρώμα. Όλες οι αισθήσεις σε διέγερση και γρήγορες ματιές ολόγυρα με τα χέρια καρφωμένα στη φωτογραφική μηχανή. Έκσταση… Νοιώθω ναυαγός στο έρημο νησί του Ιουλίου Βέρν. Αποθέωση…

Να σ’ αγναντεύω, θάλασσα,
να μη χορταίνω απ’ το βουνό ψηλά
στρωτή και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω
απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά.

Από το ποίημα του Κώστα Βάρναλη

Μετά το Φάρο ο θόρυβος του κύματος και το ρεύμα σταματάει. Η θάλασσα γίνεται λάδι και δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου φύκια στην παραλία. Συναντώ μικρούς υγροβιότοπους και καλαμιώνες, σούδες και μικρά ρέματα μέχρι την Παραλία του Μώλου, όπου υπάρχει οργανωμένη πλαζ και καφέ. Εδώ σταματάει η όμορφη περιπέτεια της πρώτης μέρας με τη γλυκιά κούραση, μια μέρα πλούσια σε εικόνες και συναισθήματα.

2^η μέρα, 11 Αυγούστου: από την Παραλία του Μώλου στην Αγία Τριάδα

Μεσημέρι προς απόγευμα φθάνω στην Παραλία του Μώλου και ξεκινάω την περιπλάνηση με ξεχωριστή διάθεση αφήνοντας το λιμανάκι. Το μυαλό μου είναι στα ελαιοτριβεία και στη ρύπανση της θάλασσας από την παράνομη λειτουργία τους. Πρόσφατα είχα διαβάσει μια απόφαση της Περιφέρειας «Επιβολή προστίμου στην «…………» κάτοχο ελαιοτριβείου - τυποποιητηρίου που βρίσκεται στην κτηματική περιφέρεια  ……….. Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας» αντί συμβολικού ποσού, για τα μάτια που λένε. Παλιότερα στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούσε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας και τυποποίησης ελιάς που πολλές φορές είχε κατηγορηθεί για έντονη ρύπανση της θάλασσας και είχαν επιβληθεί πρόστιμα. Δυστυχώς τα 50 περίπου ελαιοτριβεία της Φθιώτιδας σπρώχνουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα λύματά τους στον Μαλιακό.

Ο ερασιτέχνης ψαράς προσπαθεί να δικαιολογηθεί για τις μικρές τσιπούρες που έπιασε και τις ξαναρίχνει στο νερό. Ταυτόχρονα με ενημερώνει και για την μίζερη εικόνα της κατεστραμμένης από φωτιά επιχείρησης του ιχθυοτροφείου, με τα ερείπια δίπλα στο κύμα, τις τσιμεντένιες κολώνες και τις δεξαμενές. Αιώνια «σκουριά», τσιμεντένια ρύπανση, χωρίς καμιά προοπτική φροντίδας και αποκατάσταση. 

Τα πλαστικά βαρέλια στο μεταξύ των μυδοκαλιεργειών, διάσπαρτα σε όλη την ακτή, θα μας ακολουθούν σχεδόν σε όλη τη διαδρομή. Ο βυθός μπορεί να περηφανεύεται πως αντέχει ακόμα.

Οι αρνητικές εικόνες των παράνομων μικρών χωματερών αυξάνονται. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτή που είναι σε ένα απότομο πρανές, πάνω από το κύμα. Για να φτάσει εκεί το φορτηγό πέρασε μέσα από το κτήμα με τις ελιές. Μια απόδειξη ότι κάποιοι θεωρούν τη θάλασσα ως φυσική χωματερή, αποδέκτη όλων όσων θέλουμε να κρύψουμε ή να απαλλαγούμε από αυτά.

Το πρόχειρο αλιευτικό καταφύγιο της Αγίας Τριάδας είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση κακής επαγγελματικής συμπεριφοράς των ψαράδων. Πολλά σκουπίδια, πολύ σαβούρα, δίκτυα πεταμένα και εγκαταλειμμένες βάρκες. [Ο βυθός έχει μεγάλες ποσότητες εγκαταλειμμένων δικτύων αλλά και δίκτυα που πολλές φορές οι αλιείς τα κόβουν πριν τα ανασύρουν. Το δίχτυ που μένει στο βυθό διατηρείται για 5 - 8 χρόνια και λειτουργεί ως “παγίδα θανάτου” για τα ψάρια, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος που θα το μαζέψει]. Το λιμεναρχείο θα μπορούσε να επέμβει και να κάνει συστάσεις και ελέγχους. Η κατάσταση αυτή αναμφισβήτητα επιβαρύνει τη θάλασσα. Οι ψαράδες γενικότερα έχουν τεράστιες ευθύνες για την κατάσταση του κόλπου. Έπρεπε αυτοί οι ίδιοι να είναι το μάτι και το αυτί όλων όσων συμβαίνουν καθημερινά και να κάνουν δική τους υπόθεση τη σωτηρία του Μαλιακού. Κάθε χωματερή, κάθε εστία ρύπανσης, κάθε παράνομη δραστηριότητα που υπονομεύει και απειλεί τη θάλασσα, θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται από τους ίδιους σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς και το Λιμεναρχείο. Όμως είναι χαρακτηριστική η αδιαφορία τους. Ελπίζω να μην οφείλεται στο ότι κι αυτοί νοιώθουν παράνομοι.

Πρέπει να βάλουμε καλά στο μυαλό μας ότι οι κύριες αιτίες της υποβάθμισης των θαλασσών είναι η ρύπανση - ή και μόλυνση πολλές φορές - η υπεραλίευση και η καταπάτηση του αιγιαλού και των ακτών. Με την ασυδοσία αυτή που παρατηρείται, είναι τεράστια και ανεπανόρθωτη η ζημιά που γίνεται στο θαλάσσιο οικοσύστημα του Μαλιακού.  Όταν λέμε για την υπεραλίευση, λέμε για τα αποθέματα που αλιεύονται πέρα από το όριο βιωσιμότητας. Αν συνεχίσουμε έτσι θα λέμε «ήταν μια φορά κι έναν καιρό ένας πανέμορφος κόλπος γεμάτος ζωή, ιστορία, πολιτισμό». Ο Μαλιακός κόλπος δυστυχώς σήμερα έχει μια φθίνουσα βιοποικιλότητα, με πληγωμένες τις ακτές του, ρυπασμένος και βαριά άρρωστος από άφθονες ανθρώπινες δραστηριότητες.

Φθάνω στην αρχή της χερσονήσου του υγροβιότοπου της Αγίας Τριάδας, κάτω από το νεκροταφείο και το εκκλησάκι. Μπαίνω στον καλαμιώνα παράλληλα με ένα βαθύ κανάλι, περνάω δίπλα από το στάβλο και χρησιμοποιώντας τις γέφυρες που περνούν τα ζώα, καταφέρνω να μπω στην καρδιά του υγροβιότοπου. Ανοίγεται μπροστά μου, δυστυχώς, ένας σκουπιδότοπος περίπου 10 στρεμμάτων με αραιούς σωρούς οικοδομικών μπαζών και κάθε είδους σκουπιδιών. Πλαστικά κάθε είδους, παλιά έπιπλα, κουβάδες, μπουκάλια, συσκευασίες και ό,τι σκουπίδι μπορεί να φανταστεί κανείς μέσα στη θάλασσα και στο κύμα.  Ανατρίχιασα στην εικόνα. Την επόμενη μέρα βγήκε η παρακάτω ανακοίνωση, που έμελε να γίνει πανελλαδικό θέμα και να απασχολήσει τα κεντρικά ΜΜΕ, εφημερίδες και κανάλια:

«« Χωματερή μέσα στη θάλασσα στην Αγία Τριάδα Μώλου!

Μια ακόμα δυσάρεστη “εικόνα” σε βάρος του Μαλιακού, αλλά και της λογικής…

Γεγονός είναι ότι στις ακτές του Μαλιακού από τα Καμένα Βούρλα μέχρι την Αγία Τριάδα Μώλου υπάρχουν πολλές μικρές και μεγάλες εστίες απορριμμάτων. Όγκοι σκουπιδιών κάθε μορφής, κυρίως πλαστικά, δίνουν την εικόνα της κακής διαχείρισης της παράκτιας ζώνης.

Κάτω όμως από την Αγία Τριάδα και στην αρχή της χερσονήσου που σχηματίζεται στις εκβολές του ρέματος της Μενδενίτσας, μας αιφνιδίασε η χωματερή «πάνω στο κύμα»: οικοδομικά μπάζα, οικιακές συσκευές και έπιπλα, πλαστικά εδαφοκάλυψης, πλαστικές σακούλες λιπασμάτων, συσκευασίες φυτοφαρμάκων, λάστιχα ποτίσματος και ό,τι άλλο χωράει ο ανθρώπινος νους συνοδευόμενα με δυσοσμία. Ένας σκουπιδότοπος μέσα στη θάλασσα!

Αυθόρμητα έρχεται η ερώτηση: ποιος και πώς επέτρεψε - και επιτρέπει - την εναπόθεση των σκουπιδιών αυτών μέσα στη θάλασσα; Κι αν αυτό γίνεται παράνομα, κανείς δεν έχει ακούσει, κανείς δεν έχει δει; ή θεωρείται ασήμαντο γεγονός; Η περιοχή είναι ενταγμένη στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000. Το γεγονός της ασύδοτης εναπόθεσης σκουπιδιών αποτελεί έγκλημα σε βάρος της βιοποικιλότητας του κόλπου. Περιμένουμε από την Εθνική Επιτροπή «Φύση 2000» του ΥΠΕΚΑ, στην οποία κοινοποιούμε το παρόν, να επιληφθεί σύμφωνα με τις αρμοδιότητες της.

Οι ψαράδες, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, μιλούν για μεγάλη μείωση των ψαριών. Είναι, ναι, η παράνομη αλιεία και η υπεραλίευση, όπως μας είπαν και οι ίδιοι· όμως και η ρύπανση είναι μια άλλη σημαντική παράμετρος. Ο Μαλιακός είναι ιχθυογεννητικός σταθμός, ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα μαζί με τον Αμβρακικό. Το Λιβάρι είναι ένα φυσικό θαλάσσιο πάρκο για την αναπαραγωγή ψαριών και την ανάπτυξη των νεαρών ιχθυδίων. Η υποβάθμιση της θάλασσας έχει τεράστιες επιπτώσεις στην ποσότητα των ψαριών, που γεννιούνται εκεί και συνεχίζουν τη ζωή τους σε άλλες θάλασσες.

Παρότι έχουν περάσει πέντε χρόνια από το μαζικό θάνατο των ψαριών στον κόλπο, παρότι έχουμε «χορτάσει» από πολιτικές δηλώσεις ευαισθησίας και ενδιαφέροντος για τη σημασία του Μαλιακού, η προστατευόμενη περιοχή παραμένει χωρίς Φορέα Διαχείρισης. Με απλά λόγια, δεν υπάρχει καμία θεσμοθετημένη αρχή που να νοιάζεται και να παρακολουθεί συνολικά την περιβαλλοντική προστασία, αλλά και την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Ο ορισμός της ως προστατευόμενης αποτελεί έτσι κενό γράμμα.

Σε λίγες μέρες αναλαμβάνουν οι νέες αυτοδιοικητικές αρχές. Τί σκοπεύει άραγε να κάνει η νέα Περιφερειακή Διοίκηση Στερεάς, αλλά και οι νέες δημοτικές αρχές Λαμίας, Στυλίδας και Μώλου – Αγίου Κωνσταντίνου, στις οποίες ανήκει ο Μαλιακός, ώστε να αποκτήσει η χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενη περιοχή την πραγματική θεσμική θωράκιση που χρειάζεται;

Οι εικόνες αυτές δεν είναι ένα απλό “επεισόδιο” σε βάρος του Μαλιακού. Είναι ένα ακόμα δείγμα της ασυδοσίας και της έλλειψης προληπτικών ελέγχων και μέτρων από τις αρμόδιες υπηρεσίες, όπως πολλές φορές έχουμε επισημάνει. Για τον έλεγχο τέτοιων περιβαλλοντικών παρανομιών προβλέπεται η σύσταση ειδικών Κλιμακίων Ελέγχου Ποιότητας Περιβάλλοντος (Κ.Ε.Π.ΠΕ), με δικαιοδοσία να διενεργούν αυτοψίες και να κάνουν τις απαραίτητες συστάσεις, έως και να εισηγούνται κυρώσεις. Η μη λειτουργία των Κ.Ε.Π.ΠΕ αποδεικνύει περίτρανα την έλλειψη πραγματικής πολιτικής βούλησης για το κορυφαίο θέμα της προστασίας και διαχείρισης του θαλάσσιου οικοσυστήματος του Μαλιακού. 

Περιμένουμε από το Λιμεναρχείο Στυλίδας, τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και τη Διεύθυνση Υγείας, την Ειδική Γραμματεία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, τον Εισαγγελέα Περιβάλλοντος και  όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες να επιληφθούν και να έχουμε μια σαφή απάντηση. Προσδοκούμε τη συνεργασία και τη συμμετοχή όλων των συμπολιτών μας για να καθαριστεί η “κόπρος του Αυγεία”, όσο κι αν αυτό φαίνεται «ηράκλειος άθλος». Για να γίνει ο Μαλιακός όπως τον ονειρευόμαστε· γιατί, η σωτηρία του είναι στο χέρι μας!

 Λαμία, 17/8/2014 »»

….κάνει χιλιάδες την οργή κι αμέτρητη τη θλίψη
βρωμίζοντας τη μεγάλη μας αρχαιότητα: τη θάλασσα
τη λάμπουσα μητέρα της βιολογίας.

Από το ποίημα του Νίκου Καρούζου:«Θάλασσα: η αρχαιότητα της γεωγραφίας» 

Συνέχισα στο εσωτερικό του υγροβιότοπου, περπατώντας αλλού μέσα στο νερό και αλλού στον αλμυρό βάλτο και τους παρυδάτιους θαμνώνες. Στα ανοιχτά της χερσονήσου δύο αλιευτικά σκάφη ψάρευαν. Κατάλαβα ότι θορυβήθηκαν με την παρουσία μου. Δεν ξέρω αν θεωρείται απαγορευμένη περιοχή για το ψάρεμα, πρέπει να διασταυρωθεί. Είναι γεγονός ότι αυτή η αίσθηση, να περπατάς μέσα στο νερό ακολουθώντας το δέλτα του χειμάρρου στο άγνωστο, με εξάπτει και με ντοπάρει. Κάποια στιγμή όμως ένα μεγάλο κανάλι μου έκοψε τη φόρα και αναγκάστηκα να γυρίσω πίσω. Στην επιστροφή συνάντησα τον τραυματισμένο γλάρο, που δεν μπορούσε να πετάξει. Δεν έκανα ιδιαίτερη προσπάθεια να τον πιάσω. Θεώρησα ότι είναι καλύτερο να μείνει στο φυσικό του περιβάλλον, αφού φαινόταν ότι μπορούσε να φροντίσει για την τροφή του.

Έξω από το εκκλησάκι δίπλα στο νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας με περίμενε ο Δημήτρης για να με πάει στην Παραλία του Μώλου να πάρω το αυτοκίνητο.

3η μέρα, 14 Αυγούστου: από την Αγία Τριάδα στις εκβολές του Σπερχειού

Πρωινές ώρες, περασμένες 10 και ο ήλιος ανέβηκε αρκετά. Δεν με πειράζει η κάψα. Η  θαλάσσια αύρα και το καπέλο με προστατεύει. Αλλά και η περιέργεια με την περίσσεια διάθεση με εξάπτει. Όσο πλησιάζουμε προς τις εκβολές του Σπερχειού, ανοίγεται μπροστά μας ο υγροβιότοπος και το Δέλτα. Είμαι κοντά και κάτω από τα Στενά των Θερμοπυλών. Τον καιρό του Λεωνίδα το 480 πΧ, το πέρασμα ήταν ένα στενό μονοπάτι περίπου 12 μέτρα πλάτος. Σήμερα το πέρασμα των Θερμοπυλών φτάνει από 2 έως και 3 χιλιόμετρα πλάτος, εξαιτίας των αποθέσεων του ποταμού.

Η περιοχή αυτή, από την Αγία Τριάδα μέχρι τις εκβολές του Σπερχειού, είναι μια δυσπρόσιτη έκταση με πολλά κανάλια και αποστραγγιστικές τάφρους, παλιρροιακούς ποταμούς και εσώκλειστα παλιρροιακά νερά, έλη και αλμυρούς θαμνώνες γεμάτους νεκρά καβούρια. Η πορεία κοντά στην ακτή είναι και έγινε πολύ δύσκολη. Έπρεπε να περάσω τους τεράστιους καλαμιώνες, τις σούδες, τις τάφρους και τα ρέματα που κατεβαίνουν από το Καλλίδρομο, να περάσω και το ρέμα που μαζεύει τα νερά των ιαματικών πηγών Θερμοπυλών και Καλλιδρόμου(Ψωρονέρια). Το ρέμα των ιαματικών ξεχωρίζει για την καθαρότητα των νερών του. Η κοίτη του είναι φραγμένη κι από τις δύο πλευρές εδώ και πολλά χρόνια με συρματόπλεγμα με ξύλινα παλούκια, που σχεδόν σάπισαν. Δεν μπορώ να καταλάβω το λόγο. Άραγε να είναι φραγμένο σε όλο το μήκος του; Δεν κατάφερα να το ελέγξω.

Ο λαβύρινθος των αποστραγγιστικών τάφρων και των παλιρροιακών ποταμών είναι επικίνδυνος για όσους δεν γνωρίζουν. Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός και τυχερός να συναντήσεις, στο πουθενά, καμιά γέφυρα,

όπως αυτή τη σιδερένια που συνάντησα, μάλλον για να εξυπηρετούνται οι κυνηγοί, ή τις ξύλινες και μεταλλικές που έχουν φτιάξει οι αγρότες. Είχα μια ξεγνοιασιά για τα φίδια, αλλά όταν συνάντησα το τεράστιο φιδοπουκάμισο στην όχθη του ρέματος, με έπιασε φόβος και άρχισα να σκέφτομαι κι αυτά. Γιατί αρκετές φορές έπρεπε να διασχίσω στα τυφλά τη ζούγκλα των πανύψηλων καλαμιώνων χωρίς να ξέρω που πατώ και πού πηγαίνω, που λένε. Το σημαντικό επίσης είναι ότι δεν μπορείς να περάσεις μέσα στις σούδες με νερό, γιατί δεν ξέρεις το βάθος, αλλά και γιατί η κοίτη τους είναι λασπώδης και δεν μπορείς να υπολογίσεις πόσο βαθειά μπορεί να σε πάρει η λάσπη. Άντε να κολλήσεις… Έβαζα το μπατόν και δεν συναντούσε εύκολα πυθμένα.  

Τα χωράφια φαίνονται ακαλλιέργητα· ίσως για το μη γόνιμο του εδάφους και την αλατότητα. Μια μελέτη μπορεί να έδινε μια λύση αξιοποίησης των εκτάσεων. Όπως μου είπε κάποιος γνωστός, που έχει ιδιοκτησία στην περιοχή, για κάποια χρόνια οι ιδιοκτήτες επέλεξαν να τα αφήσουν ακαλλιέργητα και να αποζημιωθούν μπαίνοντας σε ένα πρόγραμμα, που αφορούσε τις προστατευόμενες περιοχές NATURA. Όμως έρχεται τώρα η πολιτεία και τους ζητάει να επιστρέφουν τα χρήματα που πήραν, οδηγώντας τους στα δικαστήρια. Μια άλλη πληροφορία επίσης από γνωστή μου ιδιοκτήτρια έκτασης στην περιοχή, που μου έκανε εντύπωση: Πριν 50 περίπου χρόνια σε μια γεώτρηση που έγινε σ’ αυτές τις εκτάσεις βγήκε αέριο, το οποίο αναφλέχθηκε και έκαιγε επί ένα μήνα. Λίγο υπερβολικό μου μοιάζει.

Μετά από πολλά πισωγυρίσματα, κατάφερα τελικά να φτάσω στην ανατολική πλευρά των εκβολών του ποταμού, που είχα βρεθεί ξανά στα τέλη Ιουλίου στη διάρκεια του Οδοιπορικού, όταν συνάντησα το τραγικό θέαμα των νεκρών ψαριών. Αυτή τη φορά δεν υπήρχαν νεκρά ψάρια. Εννοείται ότι ο ευτροφισμός, η ποσότητα του νερού και η έλλειψη οξυγόνου είναι σε χειρότερη κατάσταση. Η λογική λέει ότι τα ψάρια δεν αυτοκτόνησαν παραμένοντας σε συνθήκες ασφυξίας. Η ασφυξία και η έλλειψη οξυγόνου δεν μπορεί να επέλθει απότομα και ακαριαία, αλλά σταδιακά. Ούτε τα ψάρια ήταν εγκλωβισμένα σε κλειστή λίμνη. Είχαν όλη την ευχέρεια να απομακρυνθούν και να επιστρέψουν στις ακτές. Άρα το κακό έγινε με κάποιο επικίνδυνο τρόπο. Κάποια επικίνδυνη ουσία ή κάτι τέτοιο, που μεταφέρθηκε στην κοίτη του ποταμού. Αυτή τη μαυρίλα, που είπε ο αγρότης…  

Οι τόσες επισκέψεις στην Παλιά Κοίτη και στις εκβολές μου επιτρέπουν να πω ότι η περιοχή μου είναι πια οικεία. Ανέβηκα στον παράδρομο της Εθνικής στο ύψος της ΕΛΚΕ ακολουθώντας τον αγροτικό χωματόδρομο που διασχίζει κάθετα την νέα χάραξη της σιδηροδρομικής γραμμής. Ελπίζω να κατασκευαστεί υπόγεια διάβαση της γραμμής, την οποία δεν είδα να υπάρχει.

4^η μέρα, 17 Αυγούστου: από το Βιολογικό Καθαρισμό ως τις εκβολές

Κυριακή πρωί. Η Γερμανική Τάφρος από τον Βιολογικό Καθαρισμό της Λαμίας ως την Νέα Κοίτη του Σπερχειού και στη συνέχεια η βόρεια πλευρά της παλαιάς κοίτης του ποταμού, από το αντλιοστάσιο του ΤΟΕΒ της Ανθήλης ως το τέρμα των εκβολών του και επιστροφή, ήταν αυτή τη φορά το πρόγραμμα της ημέρας. Ο ορίζοντας ήταν καθαρός και μου έκανε εντύπωση το πόσο κοντά είναι η Λαμία στη θάλασσα, πόσο δίπλα είναι το Καλλίδρομο και η Οίτη και πόσο ενδιαφέρον αποκτά η περιοχή μόνο γι’ αυτό. Κοιτώντας με το μάτι, όπως είσαι χαμηλότερα σε μηδέν υψόμετρο, η Λαμία και οι παρυφές των βουνών φαίνονται μια ανάσα. Κι έτσι είναι.

Οφείλουμε να το συνειδητοποιήσουμε και να το παραδεχθούμε. Όλοι, αρμόδιοι και μη, έχουμε αφήσει τη διαχείριση της ευρύτερης περιοχής του Δέλτα του Σπερχειού στους παράνομους κυνηγούς και τους ψαράδες· αλλά και στους αγρότες, που καλά κάνουν, σύμφωνα με τη δική τους αντίληψη, και τη βλέπουν ως μελλοντική καλλιεργήσιμη γη. Καλά κάνουν και καίνε τους καλαμιώνες και σχεδιάζουν αποστραγγιστικές τάφρους και αντλιοστάσια. Ξεχνάμε, και ξεχνάνε, ότι το Λιβάρι είναι ένας μοναδικός ιχθυογεννητικός σταθμός, ότι το Δέλτα και το Λιβάρι είναι ένα σπάνιο οικοσύστημα, ένας υγροβιότοπος και μια προστατευόμενη περιοχή. Οι κύριες απειλές, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, είναι η επέκταση της γεωργίας, οι αποξηράνσεις και οι κατασκευή υποδομών.

Ο Ενιαίος Φορέας Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών Οίτης - Σπερχειού - Μαλιακού θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μια θεσμοθετημένη Αρχή, που να νοιάζεται και να παρακολουθεί συνολικά την περιβαλλοντική προστασία, αλλά και την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Αλλιώς ο ορισμός της ως προστατευόμενης αποτελεί ένα κενό γράμμα. Η διεύρυνση της απαγόρευσης του κυνηγίου σε όλη την περιοχή NATURA και της απαγόρευσης της αλιείας σε μεγαλύτερη έκταση, πέρα από το Λιβάρι, είναι πια ώριμη συνθήκη.

Βατράχια και νεροχελώνες στα νερά, ντοματιές και καρπουζιές στα πρανή που φυτρώνουν μόνες τους, με ώριμα καρπούζια και ντομάτες. Είναι γεγονός ότι η εικόνα του νερού στη Γερμανική Τάφρο δεν έχει καμιά σχέση με αυτή που είχαμε πριν 2 - 3 χρόνια, πριν δηλαδή την επέκταση του Βιολογικού Καθαρισμού. Στη σμίξη με την Νέα Κοίτη περνώ τη γέφυρα και ακολουθώ τον αγροτικό δρόμο νοτιοανατολικά, με στόχο το αντλιοστάσιο του ΤΟΕΒ Ανθήλης.Η Γερμανική Τάφρος είναι κι αυτή στο πρόγραμμα των αντιπλημμυρικών έργων. Η κοίτη καθαρίζεται και το βόρειο ανάχωμά της έχει περάσει σε πολλά σημεία τα 4 μέτρα ύψος. Γλάροι και άλλα πουλιά έχουν βρει τον παράδεισό τους.

Στο αντλιοστάσιο βρίσκω τον υπάλληλο του ΤΟΕΒ που παρακολουθεί την αντλία.

Μου εξήγησε ότι το νερό αντλείται για να μην πλημμυρίσουν τα χωράφια· και στέλνεται στη θάλασσα. Αυτός είναι ο σκοπός της άντλησης. Το σημείο αυτό είναι το χαμηλότερο του κάμπου και δεν έχει φυσική ροή το νερό να φύγει. Μου έδειξε τη σωστή διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσω για τις εκβολές. Μετά ακριβώς από το αντλιοστάσιο ο αγροτικός δρόμος κάνει ένα τόξο βόρεια και στη συνέχεια ανατολικά για να πάρει την ευθεία δίπλα στο Λιβάρι, όπου οι γλάροι φαίνεται ότι το απολαμβάνουν κάνοντας τα ομαδικά τους παιχνίδια μέσα στο νερό. Έφθασα έτσι στο ποτάμι, που φιδωτά και ήρεμα ελίσσεται ανάμεσα στους πανύψηλους καλαμιώνες, εκεί όπου ξεκινούν οι καλύβες και οι βάρκες των ψαράδων.

Οι γραφικές καλύβες, οι οποίες πρέπει να χρησιμοποιούνται από τους ψαράδες για τη φύλαξη των αλιευτικών τους, άλλες είναι εγκαταλειμμένες και άλλες φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται αραιά. Είναι στην άκρη στο ποτάμι στηριγμένες σε πασσάλους και με τις βεράντες τους πάνω από τα θολά νερά. Στην απέναντι όχθη μια καλύβα ακόμα κατασκευάζεται. Είναι καινούργια. Το ερώτημα είναι ποιος και πώς μπορεί να έχει μια τέτοια καλύβα και βάρκα σε μια περιοχή που θεωρείται ότι απαγορεύεται το ψάρεμα. Είμαστε δίπλα στο Λιβάρι. Είναι βέβαια μια παλιά ασχολία των κατοίκων της περιοχής και είναι οι ψαράδες της Ανθήλης και της Ροδίτσας.

Συνεχίζω περπατώντας μέσα στους παρυδάτιους θαμνώνες και στον αλμυρό βάλτο, πατώντας και μέσα στο νερό, για να φθάσω στο έσχατο σημείο των εκβολών, όπου συναντώ ένα ψευτοφάρο, από αυτά τα φανάρια των κήπων. Μπορώ να πω ότι ένιωσα ένα δέος. Ποτέ δεν το πίστευα ότι θα μπορούσα να φθάσω με τα πόδια στο σημείο αυτό που ο Σπερχειός, ο θεικός ποταμός, αγκαλιάζεται σεμνά με τη θάλασσα. Είναι το κεντρικότερο σημείο του κόλπου, εκεί όπου το γλυκό νερό ενώνεται με το αρμυρό της θάλασσας. Θα μπορούσα να μείνω εκεί για πάντα· αλλά η υπόσχεση να τελειώσω τον κύκλο του Μαλιακού με υποχρεώνει να πάρω το δρόμο της επιστροφής… Πάντα υπάρχει μια καλή δικαιολογία.

Ο δρόμος της επιστροφής σε κάνει πιο σκεφτικό, περισσότερο αμίλητο στη μοναξιά, δεν μιλάς πια μόνος σου όπως συνήθως. Σκέφτεσαι, και στέκεσαι αντιμέτωπος με μια σειρά ματαιοδοξίες και «ύποπτες» φιλοσοφίες.  Ο μπλε κάβουρας που τον απελευθέρωσα από τον κιούρτο προσπάθησε να με τσιμπήσει. Δεν ξέρω αν το έκανε να με ευχαριστήσει, που τον έσωσα από βέβαιο θάνατο, ή να στείλει ένα μήνυμα στους ανθρώπους που σκοτώνουν τη φύση.

Άντε να εξηγήσω μετά στη Βάσω, που με έψαχνε με το αυτοκίνητο στην κάψα του μεσημεριού, ανάμεσα στο βάλτο και τις βαμβακοφυτείες της Ανθήλης, γιατί είμαι ξαναμμένος και θυμωμένος μαζί της, που ήρθε ντε και καλά να με πάρει…

5^η μέρα, 19 Αυγούστου: από τη Νέα Κοίτη ως την Αγία Μαρίνα

Νομίζω ότι πρέπει να μιλάμε πια για τον Σπερχειό - το πλωτό ποτάμι της Ελλάδας! Είναι καταπληκτικό αυτό που γίνεται στην Νέα Κοίτη. Πιστεύω είναι ένα έργο με όραμα, αφού πια θα μπορούμε να μιλάμε για λιμάνι στο Κόμμα. Αν πετύχει το σχέδιο, ίσως να κάνουμε και λιμάνι νότια του Παγκρατίου, στη Γερμανική Τάφρο. Η θάλασσα μπορεί και θα έρθει στη Λαμία! σύμφωνα με τα εργολαβικά σχέδια. Έχουμε τους τρεις αυτοκινητόδρομους δίπλα στην πόλη, έχουμε την γραμμή του ΟΣΕ και τον σιδηροδρομικό σταθμό, έ να μην έχουμε και ένα λιμάνι;…

Κακά τα ψέματα, ούτε το χιούμορ βγαίνει. Αυτή ήταν πάντως η πρώτη σκέψη που πέρασε από το μυαλό μου βλέποντας το άνοιγμα που δίνουν τα σκαπτικά εργολαβικά μηχανήματα στη Νέα Κοίτη, από την Εθνική Οδό μέχρι τη θάλασσα. Είναι μια απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων με άνοιγμα 150 - 200 μέτρων. Συνάντησα καμιά δεκαριά ψαρόβαρκες στη διαδρομή της τεχνητής Νέας Κοίτης και υπολογίζω το χειμώνα να είναι πολύ περισσότερες, γιατί θα μπορούν να απαγκιάζουν…

Δεν μπορώ να δώσω εξήγηση πόσο απαραίτητο είναι αυτό το άνοιγμα της Κοίτης και δεν θυμάμαι να είχαμε πλημμυρικά προβλήματα στην περιοχή αυτή. Σε κάθε περίπτωση αυτό που διαπιστώνει κανείς είναι ότι η θάλασσα εισέρχεται με μεγάλη ευκολία πια στο εσωτερικό της κοιλάδας και - χωρίς να είμαι ειδικός, εκφράζω μια ανησυχία με μεγάλη επιφύλαξη - δεν ξέρω πόσο ασφαλής είναι και αν μπορεί να επηρεαστεί ο υπόγειος υδροφόρος και οι γεωτρήσεις.

Ο στόχος αυτή τη φορά ήταν η Αγία Μαρίνα, περπατώντας τη βόρεια πλευρά της Νέας Κοίτης και με σημείο εκκίνησης τη γέφυρα, εκεί που η Γερμανική Τάφρος συναντά τη Νέα Κοίτη. Δεν κατάφερα να «πατήσω» ακριβώς στις εκβολές της στη θάλασσα, γιατί από ένα σημείο και μετά με έδιωχνε μια μεγάλη σούδα, που ήταν αριστερά της. Πάντως την παρακολούθησα στενά σχεδόν μέχρι το τέρμα.

Είμαστε στην απαγορευμένη περιοχή για ψάρεμα και για κυνήγι. Όμως οι βάρκες είναι μέσα στην Κοίτη και μπορώ να πω ότι και οι δρόμοι και τα μονοπάτια ανάμεσα στα μεγάλα ρείκια στις όχθες του ποταμού δεν έχουν γίνει από άγρια ή ήμερα ζώα, αλλά μάλλον από «ήμερους» κυνηγούς και ψαράδες. Να πω επίσης ότι συνάντησα πολλές δυσκολίες, γιατί είχε αρκετές σούδες και παλιρροιακά κανάλια, ειδικά στην περιοχή κάτω από το χωριό Αυλάκι. Μάλλον γι’ αυτό το είπαν και «Αυλάκι»…

Η μακροσκοπική εικόνα της ρύπανσης του νερού είναι χαρακτηριστική. Θολό με αφρούς χρώματος καφετί κοντά στην ακτή, με αρκετά σκουπίδια στην άκρη στο κύμα,  με τα βαρέλια των οστρακοκαλλιεργειών διάσπαρτα και τα ελαστικά των αυτοκινήτων σε όλο το μήκος. Επίσης οι κιούρτοι μέσα στο Λιβάρι έκαναν ολόκληρο νησί(!). Δεν μπορώ να καταλάβω πώς βρέθηκαν όλοι μαζί οι κιούρτοι σε τέτοιον όγκο. Πόσοι άραγε να είναι στο βυθό;

Θεωρώ ότι όσο πλησιάζουμε προς την Αγία Μαρίνα έχουμε ρύπανση «βιομηχανικού τύπου», με μαυρισμένες τις πέτρες και ελαφρώς γλιστερές. Αδιευκρίνιστος είναι ο ρόλος του μεταλλικού αγωγού μέσα στη θάλασσα κάτω από την NEXANS.

Τέλος, μπόρεσα να «θαυμάσω» το «βιομηχανικό λιμάνι» της ΕΛΜΙΝ την ώρα της φόρτωσης του φορτηγού καραβιού με βωξίτη της Οίτης…

Να θυμηθούμε την αντίθεση των οικολογικών οργανώσεων για τον χαρακτηρισμό του λιμανιού της Αγίας Μαρίνας ως «βιομηχανικό» στο Χωροταξικό Βιομηχανίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον Μαλιακό. Διεκδικούμε τη διεύρυνση του θαλάσσιου καταφυγίου με πιο αυστηρό το καθεστώς προστασίας. Εάν βιωσιμότητα είναι να παραδώσουμε μια περιοχή στις επόμενες γενιές με όλους τους φυσικούς πόρους σε ακμή, στην προκειμένη περίπτωση, ένα δίκτυο θαλασσίων καταφυγίων στον Μαλιακό και στον Βόρειο Ευβοικό είναι όρος βιωσιμότητας [τι περισσότερο ξέρει ο Ομπάμα και κάνει το θαλάσσιο καταφύγιο–μαμούθ στον Ειρηνικό…] Διεκδικούμε επίσης να μη γίνει καμία νέα ρυπογόνος βιομηχανική μονάδα, γιατί θεωρούμε ότι η αντοχή του θαλάσσιου περιβάλλοντος του κόλπου έχει ήδη εξαντληθεί.

6^η μέρα, 21 Αυγούστου: από την Αγία Μαρίνα ως τον Καραβόμυλο

Πώς να σε «διαβάσω» θάλασσα; Αν ήσουν ζωντανό ον, θα μπορούσα να ζητήσω να μπω για λίγο στην καρδιά σου. Να δω πώς σκέφτεσαι και πώς αντιδράς καθημερινά. Μα τώρα προσπαθώ να σκεφθώ, να νοιώσω αυτό που νοιώθει ένας ασθενής. Την θάλασσά μας την ταλαιπωρεί αρρώστια. Αν δεν θέλουμε να το καταλάβουμε, είναι λάθος. Όταν λέμε «ο Μαλιακός αργοπεθαίνει» αυτό εννοούμε: ότι τη θάλασσα την έχουμε αρρωστήσει. Την έχουμε αρρωστήσει ΕΜΕΙΣ. Κι εμείς πρέπει να προσπαθήσουμε να την γιατρέψουμε, όπως θα κάναμε σε κάθε δικό μας άνθρωπο.

Ρωτούσα ανθρώπους, μεγάλους κυρίως σε ηλικία, που συναντούσα στη διαδρομή: «έτσι ήταν η θάλασσα πριν 30, 40 χρόνια;» «Καμιά σχέση», μου είπαν. «Είχε φύκια, πολύ λίγα. Τα νερά ήταν καθαρά. Φυσικά δεν είχε πλαστικά, δεν είχε ιχθυοτροφεία.» «Τα ιχθυοτροφεία έκαναν μεγάλη ζημιά στη θάλασσα» μου είπε ο φίλος ο Ζ.

Περπάτησα από την Αγία Μαρίνα μέχρι τον Καραβόμυλο, πέντε ολόκληρες απογευματινές ώρες. Ταλαιπωρημένες ακτές, χειρότερα από τις απέναντι νότιες ακτές της Λοκρίδας. Δεν συνάντησα χωματερές, αλλά το πλαστικό κάθε μορφής ήταν διάσπαρτο παντού. Άπειρα πλαστικά μπουκάλια νερού, ελαστικά, πλαστικές συσκευασίες, βαρέλια των μυδοτροφείων αλλά και πλαστικά δικτυωτά από τα μυδοτροφεία. [Αυτό, αλήθεια, γιατί να συμβαίνει; Πότε θα τους μιλήσει κάποιος για τη «ρεξόνα»; Γιατί να γεμίζουν το βυθό και την παραλία με τέτοια δικτυωτά; Ποιος τους επιτρέπει; Να δούμε τι θα μας πει το Λιμεναρχείο για τα δικτυωτά και τα βαρέλια..].

Η διαδρομή στην ακτή από την Αγία Μαρίνα ως τη Στυλίδα είναι ένα χάος και μια απελπισία. Θα μου πείτε, βρήκες κι εσύ μέρος να περπατήσεις στο «κύμα». Μα γιατί; Μετά την πλαζ της Αγίας Μαρίνας, η κατάσταση δεν περιγράφεται. Όγκοι νεκρών φυκιών σε σήψη με δυσοσμία, σκουπίδια και πλαστικά, τσιμεντένιοι φράχτες μισογκρεμισμένοι, τσιμεντένια τοιχία μέσα στο νερό και ιδιωτικοί βραχίονες ξύλινοι και τσιμεντένιοι. Προσπάθησα να περάσω. Τελικά δεν μπόρεσα, αν και μπήκα και μέσα στη βρωμιά του νερού, μετά τη Βασιλική και κάτω από το Εκκλησιαστικό Γηροκομείο. Αναγκάστηκα να περάσω μέσα από τα κτήματα και στο τέλος μπήκα μέσα στο εγκιβωτισμένο ρέμα και περνώντας κάτω από τη γέφυρα στα γόνατα, στα βρώμικα νερά, συνάντησα την σιδηροδρομική γραμμή και έφθασα στη Στυλίδα.

Στο ανατολικό μέρος του λιμανιού της Στυλίδας, προς τον Καλόγερο και πριν το όμορφο πάρκο με τις παιδικές χαρές, έχει πολλά σκουπίδια στην άκρη και μέσα στη θάλασσα, πλαστικά και βάρκες εγκαταλειμμένες. Απαράδεκτο. Η Στυλίδα, μια παράλια πόλη, δεν έχει αξιοποιήσει στο ελάχιστο αυτό της το προνόμιο και το συγκριτικό της πλεονέκτημα. Αντίθετα, η θάλασσα μοιάζει να της είναι «βραχνάς». Από τη μια μεριά της Βασιλικής, η κατάσταση απροσπέλαστη και τραγικά βρώμικη. Από την άλλη, σκουπίδια και χάος. Το ερώτημα είναι, γιατί πρέπει να συμβαίνουν αυτά, ποια είναι η φροντίδα της αυτοδιοίκησης.

[Ας ανοίξουμε μια παρένθεση για τη συζήτηση. Με κάποιο πρόγραμμα θα μπορούσε να γίνει μια μελέτη οριοθέτησης του αιγιαλού αριστερά και δεξιά της πόλης και να γίνουν κάποιες προσπάθειες καθαρισμού και εξωραϊσμού. Να απομακρυνθούν οι ιδιοκτησίες από το κύμα, όπως προβλέπεται άλλωστε, και να φύγουν τα καταστραμμένα τσιμεντένια τοιχία. Επίσης θα μπορούσε να προμηθευτεί ο Δήμος ένα μηχάνημα, που να μαζεύει, να ρουφά, τα νεκρά φύκια από τις ακτές και να τις καθαρίζει τη θερινή σεζόν σε όλο το μήκος των ακτών. Αυτό θα μπορούσε να γίνει και στον Δήμο Μώλου - Αγίου Κωνσταντίνου. Το ζητούμενο είναι η αναβάθμιση της ποιότητας των ακτών και η αλλαγή της εικόνας. Με κάποιον τρόπο μπορεί η μάζα των φυκιών να αξιοποιηθεί είτε ως κομπόστ - λίπασμα, είτε ως βιοκαύσιμο].

Για το θέμα της προσβασιμότητας των ακτών, επιβεβαιώνεται αυτό που πολλές φορές είχαμε καταγγείλει ως ΜΑΛΙΑΚΟΣ SOS στο παρελθόν. Ο αιγιαλός σε ένα μεγάλο μέρος του είναι  καταπατημένος ή ανύπαρκτος. Μπάζα και κάθε μορφής τεχνικά εμπόδια και παράνομες περιφράξεις εμποδίζουν να βαδίσει κανείς κατά μήκος της  ακτής και να έχει πρόσβαση στον αιγιαλό και στη θάλασσα. Συνάντησα επίσης αρκετά τον ανοιχτό «πόλεμο» της θάλασσας με τους βραχίονες, τα τεχνητά λιμάνια και το τσιμέντο. Το ίδιο που λέγαμε και για τη Λοκρίδα. Όταν η θάλασσα «πληγώνεται» με κάποιο βραχίονα ή με τσιμεντένιο τοιχίο και εμποδίζεται, το κύμα αναγκαστικά επιτίθεται σε άλλο σημείο και προκαλεί εκεί εσοχές και κόλπους, με αποτέλεσμα, για παράδειγμα, εκεί που υπήρχε κτήμα με ελιές, το κύμα να τρώει την ακτή, να εισχωρεί η θάλασσα και να έρχονται οι ελιές πάνω στο κύμα. Σε κάθε περίπτωση η αυτοδιοίκηση πρέπει να δει σοβαρά το θέμα μιας μελέτης ολοκληρωμένης βιώσιμης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης. Να σταματήσουν να γίνονται παράκτιοι δρόμοι και να γίνονται μόνο κάθετοι προς την ακτή κατά διαστήματα για την πρόσβαση, να ελευθερωθεί ο αιγιαλός και να πάει ο κάθε κατεργάρης στη θέση του.

Είδα αρκετούς αγωγούς - σωλήνες που βγαίνουν μέσα στη θάλασσα. Λένε ότι μεταφέρουν τα νερά των ρεμάτων, όταν αυτά δεν έχουν γέφυρες στους παράκτιους δρόμους. Δεν ξέρω όμως πόσο αθώοι είναι… απλά το καταγράφω.

Αγία Μαρίνα, Βασιλική, Στυλίδα, Καλόγερος, Μελίσσια, κάμπιγκ ΠΑΡΑΣ και ΙΝΤΕΡΣΤΕΙΣΟΝ, Κούτσουρο, Μαρίνη, ΣΤΥΛΙΣ ΜΠΙΤΣ και Πανόραμα, για να φθάσουμε στον Καραβόμυλο. Μια πανέμορφη περιοχή, όπως άλλωστε όλος ο Μαλιακός. Θέλει όμως άλλους ανθρώπους. Θέλει αλλαγή κουλτούρας, θέλει ανθρώπους που να αγαπάνε και να σέβονται τη φύση, τη θάλασσα, να σκέφτονται το αύριο για τις γενιές που θα έρθουν.

7^η μέρα, 22 Αυγούστου: από τον Καραβόμυλο ως το Αχλάδι

Έγραφα στο facebook: Σήμερα Παρασκευή είναι το τελευταίο τμήμα της πεζοπορίας στον Μαλιακό, από τον Καραβόμυλο ως το Αχλάδι. Μείνετε μαζί μας για τη συνέχεια. Τα τελικά συμπεράσματα ίσως σε καμιά 15ριά μέρες λόγω διακοπών…

Η ημέρα, απόγευμα Παρασκευής, ξεκίνησε από την όμορφη πλαζ του Καραβομύλου. Οι εικόνες που συνάντησα στον «έξω» Μαλιακό, μετά τον Καραβόμυλο και μέχρι το Αχλάδι, δεν έχουν καμιά σχέση με τις προηγούμενες. Είναι πολύ καλύτερες κι από αυτές της απέναντι πλευράς του «έξω» Μαλιακού, από το Χιλιομίλι και μέχρι τα Καμένα Βούρλα. Πιο καθαρή θάλασσα, λιγότερα φύκια, λιγότερα διάσπαρτα σκουπίδια, ελάχιστες και μικρότερες εστίες σκουπιδιών, έντονη παρουσία των λουομένων σε όλο σχεδόν το μήκος. Μια διαδρομή από τα ΚΑΑΥ των αξιωματικών, τη Σκαμάδα, τις εκβολές του Βελά, τον Πλατανιά, τον Παράδεισο, την Κουβέλα, το Δρέπανο και τον Φάρο, μέχρι την Παραλία Ραχών, τους Φούρνους και μέχρι το εξαιρετικό Αχλάδι.

Έχουμε πολλές φορές αναφερθεί στο παρελθόν για την προσβασιμότητα στα ΚΑΑΥ Καραβομύλου. Για μια φορά ακόμα, είναι απαράδεκτο αυτό που συμβαίνει. Αναγκάστηκα να μπω μέσα στον ιδιωτικό χώρο των ΚΑΑΥ για να περάσω, πηδώντας τους τσιμεντένιους φράχτες. «Η παραλία και ο αιγιαλός αποτελούν κατ’ απόλυτο τρόπο κοινόχρηστα, είναι κοινά αγαθά, που ανήκουν στους πάντες. Δεν μπορούν κατά καμία έννοια να είναι ιδιωτικά, ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο. Άρα δεν επιτρέπονται ούτε περιφράξεις μέχρι το κύμα ούτε και άλλες μέθοδοι παρεμπόδισης της εισόδου. Οι παραλίες δεν αποτελούν καν κρατική ιδιοκτησία. Το κράτος έχει ευθύνη να τις προστατεύει και να τις διαχειρίζεται, με κύριο αντικείμενο την ακώλυτη πρόσβαση και την κοινή χρήση τους», λέει ο νομικός ειδικός σε θέματα περιβάλλοντος κ. Γιώργος Μπάλιας. «Δεν πρόκειται για πρόσφατη νομολογία, αλλά για νομικό πολιτισμό που έχει δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων. Ο Αστικός Κώδικας περιλαμβάνει με εξαιρετική σαφήνεια τα πράγματα κοινής χρήσεως», συμπληρώνει ο κ. Μπάλιας.

Στις εκβολές του Βελά, στον Πλατανιά, είναι το πλατανόδασος δεκαέξι στρεμμάτων, από τα ελάχιστα που συναντά κανείς δίπλα στη θάλασσα, με αιωνόβια πλατάνια. Είναι σημαντικό να προστατευτεί και να διατηρηθεί χωρίς τις μόνιμες απειλές και τις ανθρώπινες σκέψεις για …ανάπτυξη. Στο μεταξύ σ’ αυτό σήμερα φιλοξενούνται ζώα, γι’ αυτό το ονόμασα «το κάμπιγκ των ζώων». Μπροστά από το πλατανόδασος έχουμε μια προσπάθεια δεντροφύτευσης της παραλίας και μάλιστα τα δέντρα συντηρούνται με αυτόματο πότισμα.

Περνώντας τον Παράδεισο και την Κουβέλα φθάνω στο Δρέπανο και στο Φάρο όπου κυριαρχούν οι «αετοί» και βρίσκεται η πίστα του kitesurfing Διαβάζουμε ότι το kitesurfing είναι νέο extreme water sport που ήρθε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και γνωρίζει ήδη πολλούς φαν. Αποτελείται από μία μικρή σανίδα, σχοινιά και το kite traction, δηλ. τον «αετό» που βρίσκεται στον αέρα και σου επιτρέπει τα άλματα και τους ελιγμούς στο νερό. Υπήρξαν κατά καιρούς αρκετές αντιδράσεις από τους επισκέπτες λουόμενους, που παραδοσιακά επέλεγαν αυτό το μέρος για τα μπάνια τους. Πιστεύω ότι τώρα πρέπει να βρέθηκαν σημεία ισορροπίας. Δεν ακούγονται πια αντιδράσεις.

Η Παραλία Ραχών στις δόξες της, σε συνθήκες κορεσμού, ειδικά το ανατολικό της μέρος με τις καινούργιες υποδομές και τα καταστήματα, που συγκεντρώνει κυρίως τη νεολαία και τους fun του windsurfing. Στη συνέχεια, οι μικροί όμορφοι έρημοι κολπίσκοι και ο μικρός οικισμός, οι Φούρνοι. Τα σκουπίδια και τα πλαστικά δυστυχώς δεν λείπουν. Όλοι λένε ότι τα βγάζει η θάλασσα. Μα για να τα βγάζει, κάποιος τις τα στέλνει πεσκέσι. Η θάλασσα δεν γεννά σκουπίδια…

Κοκέτα η θάλασσα… Μια κίνηση χρειάστηκε μόνο να γίνω ένα με τη γαλάζια φύση. Γυμνός, οι πέτρες μου φάνηκαν πιο μικρές, το κύμα πιο αφράτο. Δεν ήταν παρά «ν’ αγκαλιαστώ» μαζί της με κείνο το απροσδιόριστο μα επιβλητικό στοιχείο της δροσιάς και της ξεκούρασης. Ήταν κάτι άλλο… 

Ο Αλμυροπόταμος λίγο πριν το Αχλάδι είναι ένας παράκτιος φυσικός ιχθυογεννητικός σταθμός, ο οποίος εμπλουτίζει κι αυτός με ψάρια το Μαλιακό. Έχει ιδιαίτερη περιβαλλοντική αξία και το ΚΠΕ Στυλίδας ανέδειξε το ρόλο του σε μια προσπάθεια προστασίας με ειδικό πρόγραμμα. Όπως διαβάζουμε στο site του ΚΠΕ, είναι ποταμός με μικρό  μήκος (στο ορατό τμήμα του), με υφάλμυρο νερό και με θερμοκρασία υψηλότερη της συνηθισμένης. Αυτά τα χαρακτηριστικά του, κάνουν τα ψάρια να μπαίνουν από τη θάλασσα στο ποτάμι και να γεννούν εκεί τα αυγά τους, κάτω από ασφαλείς συνθήκες. Έχει επίσης όλα τα άλλα χαρακτηριστικά ενός σύνθετου υγρότοπου, με μεγάλη βιοποικιλότητα, ο οποίος κινδυνεύει από τις ανεξέλεγκτες ανθρώπινες παρεμβάσεις.

Η 7ήμερη περιπέτεια στον Μαλιακό τελειώνει στο όμορφο Αχλάδι. Ένα γραφικό  ψαροχώρι ανάμεσα στα λιόδεντρα και τα κυπαρίσσια με εκτεταμένη αμμουδερή παραλία ανατολικά και Δυτικά του φυσικού λιμανιού. Στο τέλος της ανατολικής παραλίας υπάρχει το εργοστάσιο της Αγκροινβέστ. Αρκετοί παράκτιοι ψαράδες και ψαρόβαρκες είναι στον μικρό κόλπο, έξω από το λιμάνι. Όπως μου είπαν, συγκεντρώνονται περισσότερα ψάρια γιατί πέφτουν από το εργοστάσιο αρκετές ιχθυοτροφές. Έπρεπε να ακουμπήσω τον μεταλλικό φράχτη, που ορίζει τα όρια του ιδιωτικού λιμανιού, φόρος τιμής στον συνεχή αγώνα των κατοίκων και του Περιβαλλοντικού Συλλόγου Αχλαδίου να μετριαστούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη λειτουργία του εργοστασίου και να προστατευτεί το ευαίσθητο οικολογικό σύστημα του Μαλιακού κόλπου από τη ρύπανση.

Ολοκληρώθηκε έτσι ένα πεζοπορικό ταξίδι «πάνω στο κύμα» - όσο αυτό ήταν εφικτό - στις ακτές του Μαλιακού, από τα Καμένα Βούρλα ως το Αχλάδι με πολλές εμπειρίες και ανάκατα συναισθήματα. Μια ανεπανάληπτη εμπειρία επτά ημερών, που μου λείπει. Ο καλοκαιρινός Μαλιακός να λάμπει ολόγυρα κι εγώ να περπατώ κάνοντας τον κύκλο στο πέταλο, πότε με ανήσυχες και απαισιόδοξες και πότε με αισιόδοξες σκέψεις, γεμάτες ελπίδα. Ένας θαλάσσιος πλούτος, ένα κόσμος γεμάτος ομορφιά αλλά και παράπονα· παράπονα για την αδιαφορία των ανθρώπων, την κακή και σπάταλη διαχείριση.

Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στον «έσω» Μαλιακό. Είναι επόμενο άλλωστε, γιατί είναι διαφορετικά τα ρεύματα στον «έσω» και διαφορετικά στον «έξω» κόλπο. Το στόμιο Χιλιομίλι(Φάρος) - Καραβόμυλος θεωρείται το όριο του «έσω», εκεί όπου προβλεπόταν να γίνει η υποθαλάσσια ζεύξη με τον επικαθήμενο αγωγό. Σωστά κατά τη γνώμη μου δεν έγινε, αν και τα αίτια ήταν οικονομικά, γιατί θα άλλαζε εντελώς η συμπεριφορά του κόλπου και η εικόνα, θα ανατρέπονταν η ροή των ρευμάτων και θα είχαμε μια ταχύτατη λιμνοποίηση του Μαλιακού με εικόνες βούρκου, πέραν της όποιας ακύρωσης του ιχθυογεννητικού σταθμού και της αλιείας.

Επειδή τα ζητήματα είναι και οικονομικά, λέγαμε στην κίνηση πολιτών “ΜΑΛΙΑΚΟΣ SOS” ότι «για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής του Μαλιακού απαιτείται μια Ολοκληρωμένη Μελέτη Διαχείρισης της παράκτιας ζώνης του κόλπου, που να περιλαμβάνει όλες εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες είναι συμβατές με την προστασία του θαλάσσιου και του παράκτιου περιβάλλοντος, όπως:

- ο ήπιος τουρισμός, αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, ιαματικός τουρισμός, ορεινός τουρισμός

- η βιώσιμη παράκτια αλιεία

- και η βιολογική γεωργία με κύριο άξονα την ελιά, η ενίσχυση των τοπικών ποικιλιών και των τοπικών προϊόντων ποιότητας και ονομασίας. Ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα σέβεται τους φυσικούς πόρους, με βάση την αρχή της βιωσιμότητας». Εμείς τα λέμε, εμείς τα ακούμε, που λένε. Δείτε εδώ τις προτάσεις της “ΜΑΛΙΑΚΟΣ SOS” http://maliakos-sos.blogspot.gr/2011/01/sos_30.html

Είμαι έτοιμος να πω στο τέλος αυτής της διαδρομής ότι οι μεγάλες προσδοκίες και οι ελπίδες συχνά διαψεύδονται. Το 2009 και μετά το μαζικό θάνατο των ψαριών στον Μαλιακό είχαμε σε όλους τους τόνους υποσχεθεί ότι θα κάνουμε ό,τι μπορούμε να προστατέψουμε τη θάλασσα και να τη σώσουμε. Μάλιστα λέγαμε - όχι μόνο εμείς - «ο Μαλιακός κόλπος θα ζήσει, είναι το σπίτι μας». Δεν μπορώ να πω σήμερα, πέντε χρόνια μετά, ότι καταφέραμε κάτι σημαντικό για να θεωρηθεί ότι υπάρχουν ελπίδες.

Όπως όμως λέει και η φίλη μου η Στεφανία, «Σπίτι είναι κι ο τόπος μας, σπίτι μας κι ολόκληρος ο πλανήτης. Όταν όλοι μας (οι συν-κάτοικοι) γίνουμε υπεύθυνοι πολίτες/άνθρωποι, θα τελειώσει ο ορυμαγδός. Αυτή είναι η μόνη επανάσταση που μπορείς να κάνεις σε τούτον εδώ τον πόλεμο, να γίνεις υπεύθυνος πολίτης και άνθρωπος».

Περισσότερες φωτογραφίες δείτε στο facebook, στις παρακάτω διευθύνσεις:

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152205423202136.1073742001.716092135&type=1

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152206508807136.1073742003.716092135&type=1

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152206796177136.1073742004.716092135&type=1

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152218661927136.1073742005.716092135&type=1

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152218764347136.1073742007.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152220560577136.1073742011.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152227930282136.1073742017.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152230245372136.1073742018.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152231253137136.1073742024.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152234110692136.1073742025.716092135&type=3

https://www.facebook.com/stefanos.stamellos/media_set?set=a.10152238694997136.1073742031.716092135&type=3

* Ο Στέφανος Σταμέλλος είναι μέλος των Οικολόγων Πράσινων και της Πρωτοβουλίας Ενεργών Πολιτών Λαμίας. Είναι επίσης μέλος της γραμματείας της Κίνησης Πολιτών ΜΑΛΙΑΚΟΣ SOS και την Κίνησης Πολιτών για τη Σωτηρία της Οίτης.

** Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο στην παγκόσμια εθελοντική δράση για το Θαλάσσιο Περιβάλλον, για την οποία ο Μήνας Οκτώβριος είναι «Μήνας Δράσης για το Θαλάσσιο Περιβάλλον»